Γιάννης Κοσμόπουλος
Ειδικός Παιδαγωγός
Kosmop2005@yahoo.gr
Όρια*
Πολύ συχνά ακούμε να γίνεται λόγος για τα όρια που πρέπει να θέτουμε στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών.
Τι είναι τα όρια;
Τι χρειάζονται;
Ποιος τα ορίζει;
Ποιος τα εφαρμόζει;
Τα όρια γενικά είναι κανόνες συμπεριφοράς. Θεσπίζονται για να γνωρίζουμε ξεκάθαρα τι μπορούμε να κάνουμε και τι δεν μπορούμε. Οι κανόνες δεν είναι ένα νομικό πλαίσιο που ανακοινώνεται στα παιδιά. Δεν είναι κανόνες που τους έχουμε αναρτήσει στο πίνακα ανακοινώσεων. Τα όρια ή οι κανόνες συμπεριφοράς είναι τρόπος ζωής. Δεν είναι λέω, αλλά δεν κάνω. Είναι καθημερινή διαδικασία έργων κυρίως και όχι λόγων.
Τα όρια καθορίζουν:
- Τι πρέπει να κάνω.
- Πως πρέπει να το κάνω.
- Πότε πρέπει να το κάνω.
- Ποιος είναι ο χώρος μου.
- Ποιος είναι ο χρόνος μου.
- Τι υποχρεώσεις έχω.
- Ποια είναι τα δικαιώματά μου.
- Τι ζητώ από τους άλλους.
- Τι ζητούν οι άλλοι από μένα.
- Ο κατάλογος μεγαλώνει κι άλλο. Είναι αρκετά μεγάλος.
Τα όρια απασχολούν πολλές φορές τους γονείς. Το πρόβλημα προκίπτει πιο έντονο όταν τα παιδιά έχουν μια «όχι αποδεκτή» συμπεριφορά. Τα όρια, δυστυχώς ή ευτυχώς, δεν είναι μηχανισμός καταστολής. Οι κανόνες συμπεριφοράς είναι τρόπος ζωής. Διαδικασία μάθησης προτύπων. Είναι μια καθημερινή τριβή. Μια πάλη πρώτα με τον εαυτό μας.
Όταν βάζουμε κανόνες στα παιδιά, και τους βάζουμε συχνά, αξία έχει να τους τηρούμε και να τους εφαρμόζουμε πρώτα εμείς. Αν τον κανόνα, που έχουμε θέσει πριν λίγο με λόγους και επιχειρήματα, τον παραβιάσουμε έχουμε αποτύχει. Είναι προτιμότερο να μην βάζουμε κανόνες παρά να τους βάζουμε και να τους παραβιάζουμε. Με τον τρόπο αυτό χάνουμε την αξιοπιστία μας. Το πρότυπο που θέλαμε να περάσουμε θαμπώνει πολύ εύκολα και χάνει τη δύναμή του.
Τα όρια λοιπόν θέλουν συνέπεια, άποψη, θέση και σταθερό τρόπο ζωής. Τα όρια δεν αφορούν μόνο τα παιδιά. Αφορούν πάνω απ’ όλα εμάς και τη στάση μας απέναντί στο κοινωνικό γίγνεσθαι.
Ας δούμε δύο κατηγορίες ορίων. Θα εξετάσουμε τα χαρακτηριστικά τους, τα αναμενόμενα αποτελέσματα και τα πρότυπα που μαθαίνουν τα παιδιά.
Σταθερά όρια:
- Χαρακτηριστικά:
- Διατυπώνονται με σαφήνεια, άμεσα και ορίζουν συγκεκριμένους όρους συμπεριφορά.
- Τα λόγια συνοδεύονται και από τις ανάλογες πράξεις.
- Η συμμόρφωση στους κανόνες αναμένεται και απαιτείται.
- Προσφέρουμε όλες τις πληροφορίες που είναι απαραίτητες για γίνουν αποδεκτές οι νεπιλογές και να υπάρχει συνεργασία.
- Προάγεται η υπευθυνότητα.
- Αναμενόμενα αποτελέσματα:
- Συνεργασία.
- Μείωση στον έλεγχο των ορίων.
- Ξεκάθαρη κατανόηση των κανόνων και των προσδοκιών.
- Υπεύθυνη κατανόηση των λόγων του γονέα.
- Τα παιδιά μαθαίνουν:
- Το όχι έχει αξία και είναι όχι.
- Πρέπει να τηρώ τους κανόνες, αυτό περιμένουν και απαιτούν οι άλλοι από εμένα.
- Οι κανόνες δεν αφορούν μόνο εμένα αλλά και όλους τους άλλους.
- Είμαι αποκλειστικά υπεύθυνος για την συμπεριφορά μου.
- Οι ενήλικοι όταν λένε κάτι το εννοούν.
Χαλαρά όρια:
- Χαρακτηριστικά:
- Διατυπώνονται με ασαφείς όρους, απροσδιόριστα, και πολλές
φορές εκπέμπουν διπλά ή και πολλαπλά μηνύματα.
- Οι πράξεις (αυτού που θέτει τα όρια) δεν υποστηρίζουν τους
κανόνες που έχουν τεθεί.
- Η συμμόρφωση προς τους κανόνες είναι προαιρετική.
- Δεν προσφέρονται οι αναγκαίες πληροφορίες για να γίνουν
αποδεκτές οι επιλογές.
- Έλλειψη υπευθυνότητας.
- Αναμενόμενα αποτελέσματα:
- Αντίσταση.
- Αύξηση στον έλεγχο των ορίων.
- Σταδιακή και συνεχόμενη αύξηση της άσχημης συμπεριφοράς. Συχνές μάχες επικράτησης.
- Αδιαφορία και μη αποδοχή των λόγων του γονέα.
- Τα παιδιά μαθαίνουν:
- Το όχι μπορεί να σημαίνει όχι. Μπορεί όμως να σημαίνει κα μερικές φορές ή ίσως ή και ακόμα και ναι.
- Δεν περιμένει κανένας να εφαρμόσω τους κανόνες. Κανένας δεν ενδιαφέρεται.
- Οι κανόνες είναι για τους άλλους και όχι για μένα.
- Δημιουργώ τους δικούς μου κανόνες και κάνω ότι θέλω.
- Οι ενήλικοι δεν εννοούν αυτό που λένε.
- Οι ενήλικοι είναι υπεύθυνοι για την συμπεριφορά μου.
*Herbert, M., Σειρά: Αντιμετώπιση Προβλημάτων Παιδιού και Εφήβου, Ελληνικά Γράμματα, 1996, τομ. 5ος