Το ψέμα κάνει την εμφάνιση του στη ζωή των παιδιών σχεδόν ταυτόχρονα με την εμφάνιση της γλώσσας. Ήδη από την ηλικία των 2-3 ετών ένα παιδί είναι σε θέση να επινοήσει μια φανταστική ιστορία για να αποφύγει να αναλάβει την ευθύνη κάποιας πράξης του αλλά και να εκπαιδευτεί στα «κατά συνθήκη ψεύδη». Για παράδειγμα, ζητάμε από το παιδί να δείξει ενθουσιασμό για το δώρο που θα λάβει στα γενέθλια του, ακόμα κι αν δεν του αρέσει.

Τα ψέματα, παρόλο που ανησυχούν πολύ τους γονείς, είναι μια ένδειξη ανάπτυξης σημαντικών γνωστικών και κοινωνικών δεξιοτήτων. Σύμφωνα με τη θεωρία του Νου για να μπορέσει ένα παιδί να πει ψέματα πρέπει να κατανοήσει ότι οι άλλοι άνθρωποι έχουν διαφορετικές σκέψεις και πεποιθήσεις από αυτό (Vogeley et al., 2001). Επιπλέον, χρειάζεται να χρησιμοποιήσει τη βραχυπρόθεσμη μνήμη του και να εξασκήσει τις ικανότητες στρατηγικής και σχεδιασμού μιας πράξης, οι οποίες είναι εκτελεστικές λειτουργείες που αποτελούν δείγμα ωρίμανσης και εξέλιξης του ανθρώπινου εγκεφάλου. Ουσιαστικά δηλαδή, ένα μικρό παιδί για να μπορέσει να πει ψέματα θα πρέπει αρχικά να αντιληφθεί ότι παρόλο που εκείνο ξέρει ότι έσπασε το ποτήρι, η μητέρα του δεν το ξέρει και στη συνέχεια να πλάσει ένα εναλλακτικό σενάριο, να το θυμηθεί και να το πει.

Αυτό βέβαια, δε σημαίνει ότι πρέπει να επιβραβεύουμε τα παιδιά, όταν λένε ψέματα. Είναι πολύ σημαντικό να συνειδητοποιούμε κάθε φορά τι κρύβεται πίσω από το ψέμα και να ανταποκρινόμαστε αναλόγως σε κάθε περίπτωση, λαμβάνοντας πάντα υπόψη και την ηλικία του παιδιού.

Οι βασικότεροι λόγοι που ένα παιδί μπορεί να πει ψέματα είναι:

• Για να καλύψει μια αταξία, μία παραβίαση κάποιου κανόνα και να μπορέσει να αποφύγει τις συνέπειες της πράξης του.
• Για να ανακαλύψει τι είδους αντιδράσεις, συνήθως από τους γονείς, μπορεί να έχει μια τέτοια συμπεριφορά.
• Για να τραβήξει την προσοχή κάποιου, ακόμα και αν ξέρει ότι το ψέμα του έχει γίνει αντιληπτό.
• Για να εντυπωσιάσει κάποιον και να νιώσει σπουδαίο.
• Γιατί απλώς, η φαντασία του οργιάζει!

Τι μπορούμε να κάνουμε για να αντιμετωπίσουμε τα ψέματα…

• Προσπαθούμε από μικρή ηλικία να ενισχύσουμε την ειλικρίνεια και την εμπιστοσύνη στη σχέση μας με το παιδί. Τονίζουμε τη σημαντικότητα της αλήθειας και το ενθαρρύνουμε να την επιλέγει, επιβραβεύοντας το κάθε φορά που δεν επέλεξε το ψέμα για να αποφύγει μια δύσκολη κατάσταση. Τονίζουμε ότι δε θα θυμώσουμε μαζί του και ότι μπορεί να μας πει οτιδήποτε θέλει χωρίς να φοβάται.
• Αποφεύγουμε κι εμείς να λέμε ψέματα. Δεν ξεχνάμε πως οι γονείς αποτελούν πρότυπο συμπεριφοράς για τα παιδιά, οπότε ένας γονέας που χρησιμοποιεί το ψέμα στην καθημερινότητα του δε μπορεί να περιμένει από το παιδί να το αποφεύγει.
• Λαμβάνουμε πάντα υπόψη μας το αναπτυξιακό στάδιο που βρίσκεται το παιδί μας.
• Διαχειριζόμαστε και αντιμετωπίζουμε διαφορετικά τα «αθώα» ψέματα από τα πιο σοβαρά. Ορίζουμε κάποιες επιπτώσεις για τα σοβαρά ψέματα και αντιμετωπίζουμε με χιούμορ ή παραβλέπουμε κάποια ανούσια ψέματα.
• Τέλος και ίσως το πιο σημαντικό που χρειάζεται να κάνουμε είναι να ανακαλύψουμε το κρυφό νόημα του ψέματος, που λέει κάθε φορά το παιδί μας. Ένα παιδί δεν ψεύδεται χωρίς αιτία, εκτός βέβαια αν αναφερόμαστε σε παθολογικές καταστάσεις. Χρησιμοποιεί το ψέμα, γιατί για κάποιο λόγο, που χρειάζεται εμείς να ανακαλύψουμε, δυσκολεύεται να πει την αλήθεια. Ας προσπαθήσουμε να το κατανοήσουμε για να μπορέσουμε να το βοηθήσουμε, αντί να καταφύγουμε στην εύκολη λύση της τιμωρίας.

 

Ελένη Λιλίτση

Ψυχολόγος

“Επί-λεκτον”